به گزارش روابط عمومی روابط عمومی دانشکده مدیریت و اطلاع رسانی پزشکی دانشگاه علوم پزشکی ایران؛ جلسه دفاع رساله دکتر مونا مقیمی دانشجوی دوره دکتری تخصصی رشته مدیریت خدمات بهداشتی درمانی، دوم مهر ماه در سالن کنفرانس شماره یک برگزار شد.

استاد راهنمای رساله دکتر مونا مقیمی دکتر ایروان مسعودی، دکتر سوگند تورانی، اساتید مشاور دکتر مهدی جعفری، دکتر ناصر درخشانی، اساتید داور داخل دکتر حمید پوراصغری، دکتر سودابه وطن‌خواه، اساتید داور خارج دکتر علی ابرازه و دکتر حجت رحمانی بودند.

چکیده رساله دکتر مونا مقیمی

طراحی الگوی تجاری‌سازی نتایج تحقیقات علمی در دانشگاه‌های علوم پزشکی مستقر در شهر تهران

مقدمه: دانشگاه­ها بستر مناسبی برای انجام تحقیقات کاربردی و توسعه­ای در راستای شکل­گیری اقتصاد مبتنی بر دانش بوده و به عنوان تسریع کننده­های اقتصادی و اجتماعی و تولید ارزش­افزوده خصوصاً در جوامع در حال توسعه عمل می­کنند. رقابت و سرعت بالای تولید و بهره برداری از دانش در دنیای امروز، چگونگی تبدیل آن به ثروت و بازده اقتصادی را برای محققان و سرمایه­گذاران به یک چالش مهم مدیریتی تبدیل کرده است. از آن جهت تجاری­سازی نتایج تحقیقات دانشگاهی، نقش بی­بدیلی در توسعه نظام ملی نوآوری درکشورهای در حال توسعه و یا کشورهای جنوب ایفا کرده، همچنین موجب ارتقای سطح رفاه در جوامع توسعه یافته می­گردند. این مطالعه با هدف ارائه الگوی تجاری­سازی نتایج تحقیقات علمی در سه دانشگاه علوم پزشکی ایران، تهران و شهید بهشتی می باشد.

روش کار: مطالعه حاضر به صورت ترکیبی (کیفی-کمی) و در چهار مرحله متوالی انجام شد. در ابتدا در قالب مطالعه تطبیقی اطلاعات مابین دانشگاه­های مختلف که تجربه تجاری­سازی نتایج تحقیقات در کشورهای منتخب را داشتند پرداخته شد. حاصل آن استخراج فرآیندها، ابعاد و مؤلفه­های تجاری­سازی نتایج تحقیقات دانشگاهی بود. در مرحله دوم وضعیت تجاری­سازی نتایج تحقیقات سه دانشگاه­ علوم پزشکی منتخب مستقر در تهران مورد بررسی قرار گرفت. در گام نخست، مرور مستندات موجود صورت گرفته و در گام بعدی و از طریق مطالعه کیفی، اقدام به جمع­آوری نظرات شرکت­کنندگان شد.  22 نفر در این مرحله و از طریق روش نمونه گیری طبقه بندی شده انتخاب شدند. ملاک انتخاب نمونه­ها اعضای هیأت علمی با دارا بودن سابقه پژوهشی در حوزه تجاری سازی، کارشناسان معاونت تحقیقات و فناوری و مدیران شرکت های دانش بنیان بود. در مرحله سوم با استفاده از داده­های بدست آمده در مراحل قبل، از طریق برگزاری هم اندیشی شش نفر از خبرگان اعضای هیأت علمی با سابقه تجاری­سازی تحقیقات، متخصصین حوزه فناوری دانشگاه­های منتخب و مدیر عاملان شرکت­های دانش بنیان دانشگاهی، الگوی مفهومی اولیه شکل گرفت. در مرحله آخر، پس از تدوین چارچوب پیشنهادی، با استفاده از روش دلفی در پرسشنامه‌ای برای تأیید اعتبار چارچوب از شاخص روایی محتوا و کاپای تغییریافته استفاده شد. با تحلیل نمرات صاحبنظران، با توجه به کسب نمره بالای 0.74 در تمامی ابعاد 12 گانه پرسشنامه در اولین مرحله دلفی، الگو نهایی ارائه شد.

یافته‌ها: در مرحله اول و برای انجام مطالعه تطبیقی، از رتبه بندی موسسه آموزش عالی تایمز در سال 2022 استفاده شده و جمعاً 32 دانشگاه موفق در کشورهای منتخب وارد مطالعه شد. شش دانشگاه در ایالات متحده امریکا، شش دانشگاه در انگلستان، پنج دانشگاه در هلند بدلیل پیشرو بودن در فرایند تجاری سازی و همچنین پنج دانشگاه در ترکیه، پنج دانشگاه در مالزی و پنج دانشگاه در مصر، به لحاظ موفقیت در زمینه تجاری سازی نتایج تحقیقات در کشورهای در حال توسعه و نیز به دلیل مشابهت های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی با کشور عزیزمان ایران انتخاب و مقایسه شدند. با استفاده از جداول تطبیقی، فرایندها و ابعاد و مؤلفه‌های تجاری­سازی تحقیقات در دانشگاه­ها شناسایی گردیدند. دانشگاه­های واقع در کشورهای پیشرو، ابعاد مرتبط با ثبت و نوآوری اختراع، بررسی ریسک، تعیین مالکیت معنوی، تأسیس شرکت و حمایت مالی را در فرایند تجاری­سازی خود جای داده بودند. فرایند تجاری­سازی در کشورهای در حال توسعه به لحاظ قانونی و به لحاظ مالی از کشورهای پیشرو متفاوت بوده ولی در مجموع زیرساخت­های لازم برای این فرایند مهیا بود. در گام اول مرحله دوم،72 سند بالا دستی شناسایی شده که از میان آنها بیشترین اسناد در ارتباط با حیطه ایجاد زیرساخت­های کشوری و تأمین مالی بوده و کمترین اسناد در حیطه بازارسازی قرار داشتند. در گام دوم از مرحله دوم از طریق مطالعه کیفی با بهره­گیری از 22 نفر از صاحبنظران، سه محور اصلی چالش ها و موانع، تسهیل­گرها و راهکارهای تجاری­سازی نتایج تحقیقات در دانشگاه­های علوم پزشکی ایران، تهران و شهید بهشتی شناسایی شدند که در آن ها 17 درون مایه اصلی و 169 درون­مایه فرعی مورد شناسایی قرار گرفتند. در مراحل سوم و چهارم، الگوی تجاری­سازی نتایج تحقیقات در پنج حیطه شامل زیرساخت ها و پیش زمینه های ضروری برای تجاری­سازی نتایج تحقیقات علمی دانشگاه­ها، تسهیل­گرهای تجاری­سازی نتایج تحقیقات علمی دانشگاه­ها، فرایند تجاری­سازی نتایج تحقیقات علمی دانشگاه­ها، نحوه ارائه خدمات تجاری­سازی و اهداف تجاری­سازی نتایج تحقیقات در دانشگاه­های علوم با روش دلفی و با مشارکت 20 نفر از متخصصان اعتبار سنجی گردید.

نتیجه گیری: نتایج نشان داد که توجه به زیرساخت­ها و پیش­زمینه­های ضروری برای تجاری­سازی نتایج تحقیقات علمی در دانشگاه­ها، بکارگیری تسهیل­گرهای تجاری­سازی نتایج تحقیقات و راهکارهای شناسایی شده، فرایند تجاری­سازی با توجه به ظرفیت­های فرهنگی و اقتصادی دانشگاه­ها، نحوه ارائه خدمات تجاری­سازی و حرکت در راستای اهداف تعیین شده توسط نظام سلامت کشور، پاسخی برای مشکل واقعی دانشگاه­های علوم پزشکی مستقر در تهران می­باشد. الگوی طراحی شده می­تواند آگاهی و بینش لازم برای تخصیص بهینه منابع برای سیاستگذاران را فراهم و به درک شفاف­ از تجاری­‌سازی نتایج تحقیقات کمک نموده و به عنوان چارچوب و مبنای مفهومی برای انجام پژوهش­های مشابه در مناطق مختلف کشور قرار گیرد.

واژگان کلیدی: تجاری­سازی، تجاری­سازی تحقیقات سلامت، طراحی الگو، دانشگاه­های علوم پزشکی ایران